Η επιδημία του νεοφιλελευθερισμού

Του Raúl Zibechi

ΠΗΓΗ: aftoleksi.gr

Για να πολλαπλασιαστούν, να διαδοθούν και να εξαπλωθούν οι ιοί που προκαλούν τόσο φόβο, χρειάζονται τις κατάλληλες συνθήκες. Αυτό διδάσκει η κοινωνική ιστορία της ιατρικής εδώ και αιώνες. Στην εποχή μας, οι συνθήκες αυτές δημιουργήθηκαν από ένα κυρίαρχο σύστημα «ελεύθερο» να εξυπηρετεί μόνο έναν Κύριο: το χρήμα (και την ακόρεστη συσσώρευσή του). Για αυτόν τον λόγο, τα δάση έχουν καταστραφεί και οι οικότοποι έχουν λεηλατηθεί, μέχρι του σημείου να διαταραχθούν οι ισορροπίες του οικοσυστήματος. Και για τον λόγο αυτόν, επίσης, εξακολουθεί να τροφοδοτείται μια οικονομία που παράγει τεράστιες αλλαγές στο κλίμα.

Η επιδημία που τρομοκρατεί τον κόσμο, λένε στα Ηνωμένα Έθνη, είναι «μια αντανάκλαση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης». Για τον ίδιο λόγο που αναφέρθηκε παραπάνω, οι ιταλικές κυβερνήσεις έχουν περικόψει δεκάδες δισεκατομμύρια από τις δημόσιες δαπάνες για την υγεία μας και, μόλις πριν από ένα μήνα, όταν ο ιός ήταν μόνο «Κινέζος», η Ισπανία έστειλε σπίτι τους 18.000 εργαζόμενους στο χώρο της υγείας.

Σήμερα, μας ζητείται να αναστείλουμε κάθε δικαίωμα και κάθε κοινωνική σχέση μέχρι και την απομόνωση των σωμάτων. Θα ήταν υπερβολικό να απαιτήσουμε, δεδομένου ότι δεν μπορούμε πλέον ούτε να βγούμε από το σπίτι, να πάψουμε να εναποθέτουμε τις ελπίδες μας για ζωή στην αστάθεια των αγορών και η υγεία όλων, όλων κυριολεκτικά, συμπεριλαμβανομένων των ηλικιωμένων και των κρατουμένων, να γίνει πιο σημαντική από τη συσσώρευση χρήματος;

Αν, στ’ αλήθεια, η Ιταλία έχει περικόψει τουλάχιστον 37 δισεκατομμύρια από τις δημόσιες δαπάνες για την υγεία μας, ας αρχίσει να σκέφτεται πως πρέπει να επενδύσει 74, γιατί δεν είναι δύσκολο να προβλέψουμε ότι αυτή τη θανατηφόρα κρίση, αργά ή γρήγορα, θα την ακολουθήσουν και αρκετές άλλες. Πρέπει, τώρα πια, να είναι προφανές από πού θα πρέπει να πάρει αυτά τα χρήματα: υπάρχουν παντού (και) πάρα πολλά στα χέρια λίγων.

***

Έχουν περάσει αιώνες από τότε που μάθαμε να αναγνωρίζουμε τη σημασία των κοινωνικών και φυσικών πλαισίων στα οποία ριζώνουν και πολλαπλασιάζονται οι ιοί και, επίσης, επειδή ζούμε μαζί τους και δεν μας απειλούν πάντα. Η μαύρη πανώλη μας έχει διδάξει ότι προϋπάρχοντες ιοί πολλαπλασιάζονται και εξαπλώνονται, όταν δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για να συμβεί αυτό. Στην περίπτωσή μας, οι συνθήκες αυτές δημιουργήθηκαν από τον νεοφιλελευθερισμό.

Στο «Η πανούκλα στην ιστορία», ο William McNeill επισημαίνει ορισμένα θέματα, πολύ επίκαιρα ακόμη, όταν αναλύει τη μαύρη πανώλη που έπληξε την Ευρώπη από το 1347. Οι χριστιανοί, αντίθετα από τους παγανιστές, φρόντιζαν τους ασθενείς, «βοηθούσαν ο ένας τον άλλον σε περιόδους επιδημίας», και με αυτόν τον τρόπο συγκρατούσαν τις συνέπειες της πανώλης. Ο «κορεσμός των ανθρώπων», ο υπερπληθυσμός, ήταν, αντίθετα, ένας βασικός παράγοντας στην επέκταση της πανώλης.

Η φτώχεια, μια διατροφή χωρίς μεγάλη ποικιλία και η μη τήρηση των «προλήψεων», δηλαδή των τοπικών εθίμων των λαών λόγω της άφιξης των νέων κατοίκων, μετέτρεψαν τις επιδημίες σε καταστροφές. Ο Fernand Braudel προσθέτει ότι η πανούκλα, η «λερναία ύδρα με τα χίλια κεφάλια», αποτελεί μια σταθερά, ένα δομικό στοιχείο της ανθρώπινης ζωής («Η δομή της καθημερινότητας»)

Πόσο λίγο έχουμε μάθει!

Η μαύρη πανώλη κατέστρεψε τη φεουδαρχική κοινωνία -μέσα σε λίγα χρόνια- λόγω της τεράστιας έλλειψης εργατικού δυναμικού εξαιτίας του θανάτου του μισού ευρωπαϊκού πληθυσμού, αλλά και λόγω της απώλειας της αξιοπιστίας των θεσμών. Είναι, κυρίως, ο φόβος της ίδιας απώλειας της αξιοπιστίας που ωθεί σήμερα τα κράτη να εγκλείουν εκατομμύρια ανθρώπους.

Η επιδημία του κορονοϊού, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη, έχει ορισμένες ιδιαιτερότητες. Θα προσπαθήσω να επικεντρωθώ στις κοινωνικές, επειδή δεν είμαι ειδήμων στα στοιχειώδη επιστημονικά ζητήματα. Η σημερινή επιδημία δεν θα είχε τον αντίκτυπο που έχει εάν δεν είχαμε στις πλάτες μας τις τρεις μακρές δεκαετίες του νεοφιλελευθερισμού. Έχουν προκαλέσει, πιθανώς, ανεπανόρθωτες περιβαλλοντικές, υγειονομικές και κοινωνικές ζημίες.

Τα Ηνωμένα Έθνη, μέσω του UNEP (Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών), αναγνωρίζουν ότι η επιδημία «είναι αντανάκλαση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης». Η έκθεση υπογραμμίζει ότι «οι ασθένειες που μεταδίδονται από τα ζώα στους ανθρώπους αυξάνονται και επιδεινώνονται καθώς οι άγριοι βιότοποι καταστρέφονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα» επειδή «οι παθογόνοι παράγοντες εξαπλώνονται ταχύτερα σε αγέλες ή στα κοπάδια και στους ανθρώπους».

Για την πρόληψη και τον περιορισμό των ζωονόσων (λοιμώδεις ασθένειες που μεταδίδονται στον άνθρωπο από τα ζώα), πρέπει να σταματήσουμε «τις πολλαπλές απειλές για τα οικοσυστήματα και την άγρια ζωή -συμπεριλαμβανομένης της μείωσης και του κατακερματισμού των οικοτόπων- το παράνομο εμπόριο, τη μόλυνση και τον πολλαπλασιασμό των αλλόχθονων ειδών και, κατά κύριο λόγο, την αλλαγή του κλίματος».

Στις αρχές Μαρτίου, οι θερμοκρασίες σε ορισμένες περιοχές της Ισπανίας υπερέβησαν κατά 10 βαθμούς τις κανονικές τιμές. Επιπλέον, τα επιστημονικά στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει σχέση μεταξύ της «έκρηξης των ιογενών ασθενειών και της αποψίλωσης των δασών».

Το δεύτερο ζήτημα που πολλαπλασιάζει τις επιδημίες είναι οι σοβαρές περικοπές στο σύστημα υγείας. Στην Ιταλία, τα τελευταία δέκα χρόνια, χάθηκαν 70.000 νοσοκομιακές κλίνες με 359 κλειστές μονάδες, εκτός από τα πολυάριθμα μικρά νοσοκομεία που εγκαταλείφθηκαν. Μεταξύ του 2009 και του 2018, οι δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη αυξήθηκαν κατά 10%, έναντι 37% που είναι ο μέσος όρος στις χώρες του ΟΟΣΑ. Σήμερα στην Ιταλία υπάρχουν 3,2 κρεβάτια για κάθε 1.000 κατοίκους, ενώ στη Γαλλία 6 και στη Γερμανία 8.

Μεταξύ Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου, ήδη στη διάρκεια της πλήρους επέκτασης του κορονοϊού, ο ισπανικός τομέας υγείας έχασε 18.320 εργαζόμενους. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις της υγείας καταγγέλλουν «την κατάχρηση της σύμβασης εργασίας ορισμένου χρόνου και την επισφάλεια στην απασχόληση», ενώ οι συνθήκες εργασίας γίνονται κάθε μέρα όλο και πιο δύσκολες.

Αυτή η νεοφιλελεύθερη πολιτική είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η Ιταλία αναγκάστηκε να απομονώσει ολόκληρη τη χώρα και η Ισπανία θα μπορούσε να ακολουθήσει την ίδια πορεία.

Το τρίτο ζήτημα είναι η επιδημία του ατομικισμού και της ανισότητας, που καλλιεργούνται από τα μεγάλα ΜΜΕ, τα οποία φροντίζουν ώστε να εξαπλώνεται ο φόβος, ενημερώνοντας με παραμορφωμένο τρόπο. Για περισσότερο από έναν αιώνα, έχουμε υποστεί ισχυρή επίθεση από το κεφάλαιο και από τα κράτη κατά των λαϊκών χώρων κοινωνικοποίησης, ενώ, αντίθετα, οι καθεδρικοί ναοί της κατανάλωσης, όπως εκείνοι για τα ψώνια, ευλογούνται.

Ο καταναλωτισμός αποπολιτικοποιεί, προκαλεί ένα είδος απώλειας του εαυτού και επιφέρει μια «ανθρωπολογική μετάλλαξη» (όπως αποκάλυψε ο Παζολίνι). Σήμερα, όπως επισημαίνει έρευνα του πανεπιστημίου της Κολομβίας, υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι που θέλουν να έχουν κατοικίδια ζώα παρά παιδιά. Αυτός είναι ο κόσμος που δημιουργήσαμε και για τον οποίο είμαστε υπεύθυνοι.

Τα μέτρα που λαμβάνονται επιδεινώνουν την επιδημία. Το κράτος αναστέλλει την κοινωνία απομονώνοντας και περιορίζοντας τον πληθυσμό στα σπίτια του, απαγορεύοντας ακόμη και τη φυσική επαφή.

Η ανισότητα είναι η ίδια με εκείνη του Μεσαίωνα, όταν οι πλούσιοι έτρεχαν στα σπίτια τους στην εξοχή τη στιγμή που ανακοινωνόταν η πανώλη, ενώ οι φτωχοί «παρέμεναν μόνοι τους, κρατούμενοι στη μολυσμένη πόλη, όπου το κράτος τους έτρεφε, τους απομόνωνε, τους απέκλειε, τους παρακολουθούσε» (Braudel).

Το ψηφιοποιημένο πανοπτικό μοντέλο της φυλακής, το οποίο αναστέλλει τις ανθρώπινες σχέσεις, φαίνεται να είναι ο στρατηγικός στόχος του κεφαλαίου για να μην χάσει τον έλεγχο στην τρέχουσα συστημική μετάβαση.

Μετάφραση: Καλλιόπη Ράπτη από το Comune Info